Dat de rijksoverheid de recycling van plastic serieus neemt, blijkt uit de opdracht van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat om een inhoudelijk programma op te tuigen rondom circulaire plastics. Spekreijse: “De doelen zijn helder: Nederland streeft naar 50% circulair in 2030 en 100% circulair in 2050. Om dat voor elkaar te krijgen, is er nog veel technische en sociale innovatie nodig. Om de transitie te versnellen en knelpunten op te lossen is de stichting Circular Plastics NL (CPNL) opgericht, wat onderdeel is van het Nationaal Groeifonds.
CPNL stelde in 2023 samen met Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) en de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) bijna € 100 miljoen euro beschikbaar voor bedrijven en onderzoekers. Projecten die nog in de laboratoriumfase zitten of net daarboven, zogenaamde kraamkamerprojecten, vroegen via NWO voor € 6 miljoen aan subsidie aan. Ruim € 47 miljoen van het bedrag was bestemd voor showcases. En dan ging er ook nog subsidie naar een aantal maatwerkaanvragen waaronder € 25 miljoen voor Brightlands Circular Space: een circulaire demonstratieomgeving op het terrein van industriecluster Chemelot.
Vele kunststoffen
Hoe eenvoudig de term plasticrecycling ook mag klinken: in de praktijk zijn niet alleen veel verschillende soorten plastics, maar ook veel oplossingsrichtingen. “De meest efficiënte manier om plastics te hergebruiken is via mechanische recycling”, zegt Spekreijse. “Door plastics te selecteren, schoonmaken, versnipperen en weer extruderen kan het direct terug gebracht worden in de ketens. Helaas is dat niet voor iedere plastic mogelijk.
Veel plastic producten zijn namelijk gemengd met andere materialen en stoffen. Dat zie je bijvoorbeeld in de textielindustrie waar fabrikanten polyester combineren met katoen, die in de recycling weer van elkaar moeten worden gescheiden.
Ook de verpakkingsindustrie kan niet alle plastics opnieuw gebruiken. De producten die de plastics verpakken, kunnen namelijk vervuiling (zoals voedselresten) achterlaten. Die laatste vervuiling beperkt vooral het hergebruik van plastics in de voedingsmiddelenindustrie. Daardoor worden PET-flessen tot nog toe als enige plasticsoort mechanisch gerecycled in deze industrietak.
De bouw gebruikt kunststoffen zoals polyvinylchloride (PVC) en geëxpandeerd polystyreen (EPS). Die zijn voorzien van bijvoorbeeld broomhoudende vlamvertragers en andere additieven die bedrijven inmiddels niet meer mogen toepassen Wil je dit soort producten recyclen, dan zal je daar rekening mee moeten houden en andere recyclingprocessen gebruiken.”
Fysische en chemische recycling
Gelukkig zijn er alternatieven voor mechanische recycling. Je kunt de kunststoffen depolymeriseren in een chemisch proces. Het voordeel hiervan is dat je monomeren, kleinere organische moleculen, overhoudt die je kunt zuiveren, opnieuw polymeriseren en verwerken tot nieuwe kunststofproducten. Helaas is dit alleen mogelijk bij polycondensaten zoals polyester, polyamide (PA) en polyurethaan (PU). Polyvinylchloride (PVC) is via een fysisch proces op te lossen waardoor je zorgwekkende stoffen er dan prima uit kunt halen. Bij polyolefine, zoals polypropeen (PP), polyetheen (PE) is vaak alleen thermische recycling mogelijk. Je kunt de producten thermisch kraken tot pyrolyseolie en vervolgens verwerken tot monomeren.
Inmiddels zijn er vele voorbeelden van ondernemers die een van genoemde technieken toepassen en verder willen opschalen. Spekreijse: “Het herkennen en scheiden van plastics gaat steeds beter. Inmiddels zijn er systemen die niet alleen de verschillende plastics herkennen, maar die ze bijvoorbeeld ook kunnen scheiden op kleur. Innovators zoals Ionica en CuRe zijn al ver met het chemisch recyclen van polycondensaten. Terwijl BioBTX en Synova zich richten op nieuwe technologieën die de pyrolyse-olie stap overslaan. Het eerste bedrijf brengt het plasticsafval terug tot aromaten en Synova maakt er monomeren van, beide grondstoffen voor de kunststofindustrie.”
Marktontwikkeling
Technisch lijkt de circulaire plastic-economie dus op de goede weg, maar de situatie is nog verre van ideaal. “We staan aan het begin van de transitie naar een circulaire economie”, zegt Spekreijse. “Dat merk je bijvoorbeeld aan de verwerkingscapaciteit. Stel dat alle plastics 100% recyclebaar zijn en alle producenten alleen nog maar gerecyclede materialen gebruiken. Dan heb je alleen al voor Nederland de complete Europese recyclingcapaciteit nodig. Op dit moment wordt nog veel te weinig recyclaat ingezet, waardoor is er te weinig vraag en blijft de noodzakelijke capaciteitsuitbreiding uit.”
De lage prijs die producenten betalen voor nieuwe kunststoffen helpt daar niet bij. Spekreijse: “Het is nu te verleidelijk om nieuw geproduceerde plastics in te zetten. Sommige producenten nemen hun eigen verantwoordelijkheid, maar het zou helpen als de overheid hier meer stuurt. Een aantal landen en sectoren hanteert een uitgebreide producentenverantwoordelijkheid. Daarmee zijn producenten niet alleen verplicht hun verpakkingen te recyclen, maar ook om het gerecyclede materiaal weer in te nemen. In Nederland houdt bijvoorbeeld de verantwoordelijkheid bij plastic verpakkingen op bij de inzameling en verwerking tot recyclaat. Het inzetten van het recyclaat is niet meegenomen. Een afvalsorteerder wordt ook niet beloond voor het hoogwaardiger uitsorteren en recyclen van afval. Daardoor gaat nog te veel de verbrandingsoven in.”
Kleine stappen
Inmiddels wordt wel gewerkt aan een Nederlands systeem dat circulair produceren moet aanmoedigen. Vergelijkbaar met groene stroomcertificaten kunnen bedrijven handelscertificaten inkopen voor circulaire plastics. Gelukkig is de markt wel aan het kenteren, merkt Spekreijse. “Je zult kleine stappen moeten nemen om uiteindelijk bij de gestelde doelen uit te komen. Momenteel wordt nog maar 40 tot 50% van de ingezamelde plastics gerecycled. Dat is op zich te verklaren omdat de keten best lang is. Afval wordt eerst ingezameld, dan gesorteerd, verwerkt, gewassen en opgewerkt. Dat zijn 5 of meer stappen. Als je dan per stap 10% verliest, kom je uit op die 50%. Als je per stap een paar procent verlies kunt voorkomen, is die 40% misschien wel op te werken tot 80%.
Als fabrikanten eigenaar blijven van hun plastics, zullen ze ook meer op voorhand nadenken over hoe ze hun producten recyclevriendelijk kunnen ontwerpen.
Als fabrikanten eigenaar blijven van hun plastics, zullen ze ook meer op voorhand nadenken over hoe ze hun producten recyclevriendelijk kunnen ontwerpen. Een van de maatwerkprojecten die subsidie ontving is de demonstratiefaciliteit Brightlands Circular Space. Onderdeel van de circulaire demonstratieomgeving is het House of Circular Design. Daar worden productontwerpers opgeleid om bij het ontwerp rekening te houden met recyclingstappen.”
Meer weten?
Over Circular Plasics NL
Circular Plastics NL kreeg in 2022 € 220 miljoen toegekend van het Nationaal Groeifonds. Het Nationaal Groeifonds investeert in projecten in projecten die een zo groot mogelijke bijdrage leveren aan duurzame en structurele economische groei. Dit doet het Nationaal Groeifonds samen met initiatiefnemers en andere investeerders. Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat is verantwoordelijk voor het project. Daarvoor wordt er samengewerkt in het Platform Plastics Recycling. Onderstaande partijen doen daaraan mee: Topsector Chemie, NRK, DPI, ISPT, TI COAST, VNCI, ARC CBBC, Groene Chemie Nieuwe Economie, Chemport Europe en NIOK/VIRAN. Inmiddels is er een Subsidie Circular Plastics.